Houbo un tempo no que o tranvía cruzaba a diario e a distintas horas a parroquia de San Miguel de Oia naquela incesante viaxe entre A Ramallosa e Vigo, das fábricas de Canido saían milleiros de latas de conserva que acababan nas mesas de medio mundo, os bares da praia ateigabanse de mariñeiros do caldeo nas horas do xantar e o día de Liñares o torreiro da festa recibía centos de homes, mulleres e nenos chegados en tranvía, en barco ou a pe para escoitar as mellores bandas de música de Galicia e norte de Portugal.
Un tempo de transformacións, modernidade e inquedanzas que ocupou o primeiro lustro dos anos trinta, no que os veciños de Oia crearon distintas entidades coas que dinamizaron a vida agraria, laboral e cultural da parroquia: o Sindicato Agrícola, o Centro Republicano de Cultura e a Sociedade de Mariñeiros de Canido, que se completarían coa creación dunha banda de música, A Lira de San Miguel de Oia, así chamada, con toda probabilidade, pola admiración que na veciñanza xeraba a súa homónima de Ribadavia.
Naquela sociedade basicamente agraria e rural o oficio de músico complementaba ben co traballo no campo, permitialle ós labradores achegar uns ingresos extras a economía familiar sin ter que ausentarse da casa por longos períodos de tempo, a vez que adquirir unha formación musical e ampliar os seus horizontes personais, percorrendo distintas vilas e localidades da bisbarra e participando de diferentes acontecementos festivos e relixiosos.
Ata o nacemento da Lira na parroquia de Oia os veciños con coñecementos musicais integrabanse na Unión Musical de Coruxo, banda de referencia na contorna por aqueles anos, dirixida na década de 1920 por Eusebio Alonso. A quen sucedeu trala sua morte en 1930 seu fillo Severino Alonso Mallo, titular da batuta durante dous anos, ata o outono de 1932, cando a consecuencia das diferenzas que mantiña con seu irmán Roque é obrigado a abandonar a dirección e a banda de Coruxo.
Semella que as causas que levaron a deixar a Unión foron diversas, os dous irmáns, Severino e Roque eran músicos profesionais da Banda Municipal de Vigo e os dous querían dirixir a banda de Coruxo, que vivía momentos de sona e prestixio. Severino era un gran músico pero "daballe pouco aire a batura" cousa que si facía Roque, que ademáis, era partidario de incluír músicos profesionais da municipal de Vigo para subir o nivel e rivalizar coa Lira de Ribadavia. Estas diferenzas entre os dous irmáns desencadenaron un altercado que tivo lugar na festa dos Liñares de 1932, na que Severino foi agredido por outros músicos partidarios de Roque. Sobre estes feitos causantes do nacemento da Lira de San Miguel de Oia dispoñemos da testemuña de Manuel Alonso Sanromán"da Cerca" fillo de Severino e membro fundador:
... Meu pai foi Severino Alonso Mallo...quedou de director da banda de
Coruxo cando morreu o finado de meu abuelo...chamabase Eusebio
Alonso...no ano 1930 colleoa, no ano 1932 foi cando a deixou. Despois
viñemos facer a de San Miguel... tuveron un pequeno lío ahí, él e máis
o hermano Eusebio, conocido por Roque, tuveron un percance ahí na
festa de Liñares, e o finado meu pai fundou a de San Miguel, fixoa do
32 ao 33. Desde o primeiro momento era a Lira de San Miguel...
Un tempo de transformacións, modernidade e inquedanzas que ocupou o primeiro lustro dos anos trinta, no que os veciños de Oia crearon distintas entidades coas que dinamizaron a vida agraria, laboral e cultural da parroquia: o Sindicato Agrícola, o Centro Republicano de Cultura e a Sociedade de Mariñeiros de Canido, que se completarían coa creación dunha banda de música, A Lira de San Miguel de Oia, así chamada, con toda probabilidade, pola admiración que na veciñanza xeraba a súa homónima de Ribadavia.
Naquela sociedade basicamente agraria e rural o oficio de músico complementaba ben co traballo no campo, permitialle ós labradores achegar uns ingresos extras a economía familiar sin ter que ausentarse da casa por longos períodos de tempo, a vez que adquirir unha formación musical e ampliar os seus horizontes personais, percorrendo distintas vilas e localidades da bisbarra e participando de diferentes acontecementos festivos e relixiosos.
Ata o nacemento da Lira na parroquia de Oia os veciños con coñecementos musicais integrabanse na Unión Musical de Coruxo, banda de referencia na contorna por aqueles anos, dirixida na década de 1920 por Eusebio Alonso. A quen sucedeu trala sua morte en 1930 seu fillo Severino Alonso Mallo, titular da batuta durante dous anos, ata o outono de 1932, cando a consecuencia das diferenzas que mantiña con seu irmán Roque é obrigado a abandonar a dirección e a banda de Coruxo.
| Unión Musical de Coruxo. 1931. Músicos de Oia: 1-Severino Alonso Mallo. 2- Adolfo Milego.3- José Alonso Sanromáan. 4- Modesto Alvarez. 5- Manuel Alonso Sanromán .6- Juan Vila. |
Semella que as causas que levaron a deixar a Unión foron diversas, os dous irmáns, Severino e Roque eran músicos profesionais da Banda Municipal de Vigo e os dous querían dirixir a banda de Coruxo, que vivía momentos de sona e prestixio. Severino era un gran músico pero "daballe pouco aire a batura" cousa que si facía Roque, que ademáis, era partidario de incluír músicos profesionais da municipal de Vigo para subir o nivel e rivalizar coa Lira de Ribadavia. Estas diferenzas entre os dous irmáns desencadenaron un altercado que tivo lugar na festa dos Liñares de 1932, na que Severino foi agredido por outros músicos partidarios de Roque. Sobre estes feitos causantes do nacemento da Lira de San Miguel de Oia dispoñemos da testemuña de Manuel Alonso Sanromán"da Cerca" fillo de Severino e membro fundador:
... Meu pai foi Severino Alonso Mallo...quedou de director da banda de
Coruxo cando morreu o finado de meu abuelo...chamabase Eusebio
Alonso...no ano 1930 colleoa, no ano 1932 foi cando a deixou. Despois
viñemos facer a de San Miguel... tuveron un pequeno lío ahí, él e máis
o hermano Eusebio, conocido por Roque, tuveron un percance ahí na
festa de Liñares, e o finado meu pai fundou a de San Miguel, fixoa do
32 ao 33. Desde o primeiro momento era a Lira de San Miguel...
José Antonio Rial Misa"Judicha" tamén membro fundador, acheganos o seguinte relato sobre aquela disputa:
...Querían a dirección os dous, Severino era moi bo músico, pero pouca
pantalla, pouco director, e o outro, menos músico, con máis aires de
batuta, e pelearonse por mandar a de Coruxo, que era unha boa banda
por aquela, era o millor que había por aquí, estaba Coruxo, estaba
Valadares... e pelearonse por mandar, entonces foi cando viu él,
Severino, e formamola nun inverno...nun inverno preparamos a banda e
o primeiro concerto xa o demos o domingo de Pascua do trinta e tres...
...Querían a dirección os dous, Severino era moi bo músico, pero pouca
pantalla, pouco director, e o outro, menos músico, con máis aires de
batuta, e pelearonse por mandar a de Coruxo, que era unha boa banda
por aquela, era o millor que había por aquí, estaba Coruxo, estaba
Valadares... e pelearonse por mandar, entonces foi cando viu él,
Severino, e formamola nun inverno...nun inverno preparamos a banda e
o primeiro concerto xa o demos o domingo de Pascua do trinta e tres...
 |
| Severino Alonso Mallo e súa dona María Dolores Alonso. Data estimada 1930. |
Dende o outono de 1932 Eusebio Alonso "Roque" quedou a fronte da banda de Coruxo e Severino, casado en segundas nupcias con Mª Dolores Alonso veciña de San Miguel de Oia e asentado no barrio da Hermida funda unha modesta "academia" para formar musicalmente a mozos e rapaces. Academia que tivo distintos emprazamentos durante o tempo que tardou en crearse a banda. Inicialmente estivo nun vello alboio do barrio de Hermida coñecido como "casa de tío Antonio de Gontade", tal e como nos contou Lucía Puentes Alonso, veciña do mesmo eido que sendo nena acompañaba a súa nai a escoitar os ensaios que facían os aprendizes de músicos. Naquel precario alboio Severino Alonso instruíu a parte dos membros fundadores da Lira, maiormente veciños dos barrios de Gontade e Hermida e incluso da lindeira parroquia de Coruxo que pola tarde noite percorrían camiños e carreiros ata o alboio-academia para saciar a fame de saber musical. Testemuño daquel tempo atopámolo nas memorias do veciño de Coruxo, Manolo Barros:
... Na parroquia de San Mighel de Oia, que estremaba coa nosa, estaban
formando unha banda de música e daban clases de solfexo a todos os
rapaces que quixeran aprender música de balde. A mín e a Basilio e a
Gumersindo gustábanos muito ser músicos e desidimos apuntarnos á
escola que montaran nunha adega terreña; menos mal que era vran e non
chovía, porque no inverno alí tiña que entrar auga como unha sesta. As
clases eran das des ás doce da noite. Como lle poñiamos muito interese,
en dous mese xa levábamos o primeiro método de solfexo dado, e chegou
a hora dolorosa: o profesor díxonos que había que comprar o instrumento
pra dar o segundo método con él. Os meus avós deixáranme ir estudar
porque non pagaban nada, pero ó pedirlles os cartos para comprar o
instrumento non quixeron saber nada...
formando unha banda de música e daban clases de solfexo a todos os
rapaces que quixeran aprender música de balde. A mín e a Basilio e a
Gumersindo gustábanos muito ser músicos e desidimos apuntarnos á
escola que montaran nunha adega terreña; menos mal que era vran e non
chovía, porque no inverno alí tiña que entrar auga como unha sesta. As
clases eran das des ás doce da noite. Como lle poñiamos muito interese,
en dous mese xa levábamos o primeiro método de solfexo dado, e chegou
a hora dolorosa: o profesor díxonos que había que comprar o instrumento
pra dar o segundo método con él. Os meus avós deixáranme ir estudar
porque non pagaban nada, pero ó pedirlles os cartos para comprar o
instrumento non quixeron saber nada...
Dentro daqueles muros de mamposteria onde os pentagramas e atrís convivían con herba, palla, batume e utís do campo foi callando a nova formación musical da man de Severino. Ao pouco tempo a familia Alonso trasladouse a vivir para o veciño barrio de Gontade e con eles a "academia" atopou acubillo noutro vello alboio propiedade de Florentino García, de onde saíu a primeira formación da banda.
 | |
| Primeiro alboio-academia onde naceu a Lira en 1932. Barrio da Hermida. Oia. |
E deste xeito, en apenas uns meses, no tránsito do outono a primavera
Severino Alonso Mallo creou da nada unha banda de música, con uns poucos
veteranos e unha maioría de mozos novos formados musicalmente nuns poucos
meses. Contaban os vellos de Gontade que coñeceron o nacemento da Lira como saían a ensaiar o paso para os desfiles e
procesións polo monte de Gontade chegando ata os outeiros de Carballoso.
A Lira de San Miguel de Oia subiu por primeira vez a un palco da música no atrio
do Cruceiro de San Miguel de Oia o 16 de abril de 1933, domingo de Pascua, eran arredor de 18 músicos, co uniforme feito
na sastreira de Inocencio Misa en Camos, que décadas máis tarde tamén sería músico
desta banda.
 |
| Lira San Miguel de Oia. Hio-Cangas de Morrazo. Data estimada 1933. 1- Adolfo Milego. 2 -Florindo Fernández.3-José A.Rial. 4-Manuel Alonso Sanromán. 5-Benigno Goberna.6- José Alonso Sanromán 7-Alfonso Hermida. 8-Urbano Santomé. 9-Benedicto Pedreira. 10- Carballo. 11-Antonio Rodríguez. 12-Manuel Estévez Sequeros. 13-Gonzalo Peleteiro. |
Nos anos posteriores a banda de Oia pasou por distintos locais de ensaio, utilizaron a mesma casa onde residía a familia de Severino a carón da estrada de Baiona na coñecida como curva dos muiños en Gontade, despois trasladaronse as Figueiras, tamén a beira da estrada. Outros lugares de ensaio forón o local do Sindicato Agrícola e a Casa das Novenas fronte a igrexa.
 |
| Faro de Vigo, 22.06.1933 |
Dos primeiros concertos da nova banda dispoñemos dunha reseña informativa no Faro de Vigo do 22.06.1933 na que informa da participación nas festas de Matamá e Comesaña os días 15 e 18 dese mes, tamén temos constancia documental da presenza da Lira na festa conmemorativa da inaguración do local social do Sindicato Agrícola de San Miguel de Oia e Saiáns o 29 de abríl de 1934. Nese mesmo ano subiu por primeira vez o palco da festa dos Liñares celebrada os días 15, 16, 17 e 18 de setembro na que actuaron durante tres días, compartiu cartel coa venerada Lira de Ribadavia. A nosa Lira cobrou uns honorarios de 500 pesetas por tres días, mentres a de Ribadavia percibiu 1500 pesetas por actuar dous días.
 |
| Batuta de Severino Alonso Mallo, agasallo de veciños de Oia. Data estimada 1933 |
Entre os músicos fundadores estaba o clarinetista de Cangas coñecido como "Carballo", era un veterano das bandas do Morrazo que non precisaba ensaiar, encargabase de contratar as festas que facían polo Morrazo. Todos os anos realizaban varios concertos por Hío, Aldán e Bueu, contrataban unha motora da sardiña de Canido para o traslado de músicos e instrumentos e botaban varios días actuando nas festas daquelas parroquias. Recordaba Manuel Alonso Sanromán "da Cerca", fillo de Severino e baixo da primeira formación, estando nas festas de Hío acordaron cambiar as garabatas verdes propias do uniforme da Lira por outras de cor vermello, segundo a estética socialista da época. Eran tempos de efervescencia política traídos pola II República, pero aquelas garabatas non gustaron o cura párroco de Hío que avisou a Garda Civil, presentandose en pleno concerto e obrigando ós músicos a retiralas.
Membros fundadores
Lira de San
Miguel de Oia
1932-33
|
||
Nome
|
Instrumento
|
Barrio
|
Severino Alonso Mallo
|
Director
|
Gontade
|
Adolfo Alonso
|
Clarinete
|
Gontade
|
Adolfo Milego
|
Platillos
|
Cruceiro
|
Alfonso Hermida“
Roxo”
|
Trombón
|
Outeiro
|
Antonio Rodríguez
|
Trompeta
|
Gontade
|
Benedicto Pedreira Puentes
|
Bombardino
|
Hermida
|
Benigno Goberna Romero
|
Saxofón
|
Senra
|
“Carballo”
|
Clarinete
|
Cangas
|
Evencio Valverde Alvarez
|
Friscornio
|
Gontade
|
Florindo Pedreira Puentes
|
Bombo
|
Hermida
|
José Alonso Sanromán”da Cerca”
|
Clarinete
|
Senra
|
José Antonio Rial Misa “Judicha”
|
Caixa
|
Bouzo
|
Manuel Alonso “Cabezas”
|
Barítono
|
Gontade
|
Manuel
Alonso Sanromán “da Cerca”
|
Baixo
|
Senra
|
Manuel Estévez Sequeiros
|
Trompeta
|
Bouzo
|
Francisco Alonso “Pateco”
|
Trompa
|
Lavandeira
|
Urbano Santomé
|
Saxofón
|
Gontade
|
Outro músico fundador foi Benigno Goberna, veciño do lugar da Senra, considerado un bo escritor de música, estaba encargado de facer as partituras para toda a banda.
Benedicto Pedreira Puentes, tocaba o bombardino, foi un daqueles mozos reclutados por Severino Alonso no outono de 1932 para a primeira academia-alboio no barrio da Hermida, de onde era veciño. Morreu as 21:55 horas do seis de maio de 1939 no Campo de Concentración de Camposancos na Guarda, vítima da represión franquista, contaba 23 anos.
 |
| Membros fundadores: 1-Florindo Fernández Pedreira. 2- Manuel Alonso"Cabezas". 3-José Alonso Sanromán. 4-Evencio Valverde Alvarez. 5- Benedicto Pedreira Puentes. 6-Adolfo Alonso. |
Naqueles tempos de escasezes os músicos de banda percorrían a xeografía da bisbarra de Vigo participando nas festas das parroquias, coñecían distintos lugares, xentes e celebracións. As comisións organizadoras acostumaban a contratar unha banda para varios días, facíano "a mantido" incluído un lugar onde dormir, que acostumaba a ser a escola pública, o local da sociedade agraría ou as mesmas casas dos maiordomos e veciños. Deste xeito os músicos de banda compartían comida e entablaban amizade coa familia que os acollía, participando doutro xeito da festa que eles mesmos amenizaban. Eran días de fartura nas comidas e ceas acompañando a familia anfitriona, paseos polo torreiro, anís, café, galletas e outras excepcións gastronómicas que non se daban no devir diario.
Severino Alonso Mallo dirixiu a Lira de San Miguel de Oia ata 1943 ano no que puxo fin a súa vida nas tomadas de Carballoso, nun día de mediados de agosto que a banda actuaba na festa de Santa Marta en Baiona, dirixida circunstancialmente por seu fillo José. O enterro de Severino foi un dos acontecementos que máis fondo recordo deixaron na parroquia de Oia durante anos. A comitiva fúnebre ocupou a Estrada de Camposancos dende Gontade ata as Figueiras, nunha sentida expresión de duelo de familiares, amigos, veciños e xente do mundo da música que quixeron darlle o último adeus. Contou coa presenza da Banda Municipal de Vigo, da que formaba parte, que interpretou temas fúnebres durante todo o percorrido. Contaban os vellos de Gontade que partiparon daquela manifestación de respeto e admiración pola figura do insigne músico que os coches que pasaban pola estrada paraban a preguntar quen era o difunto, sorprendidos polo acompañamento que levaba.
 |
| Lira de San Miguel de Oia, Data estimada 1950. |
 |
| Lira de San Miguel de Oia. Data estimada. 1960. |
 |
| Lira de San Miguel de Oia. Bouzas. 1969. |
Trala morte de Severino sucedeuno na batuta seu fillo José Alonso Sanromán, alcumado "da Cerca" por criarse nesta casa do barrio da Senra, hasta que emigrou a Montevideo arredor de 1950. Durante os anos seguintes a Lira desfixose pasando moitos músicos para a de Coruxo. É neste período cando se crea unha formación mixta de músicos de Coruxo e Oia que ensaiaba na casa das novenas baixo a batuta de Jesús Pérez de Nigrán e que non era nin a Lira nin a Unión. Arredor de 1956 refundase baixo a dirección de Enrique Goberna Moreira hasta 1962 en que se disolve de novo, reiniciando a actividade en 1969 da man, unha vez máis, de Enrigue Goberna e formando parte do corpo de músicos Eusebio Alonso, Jesús Goberna, Belarmino Goberna Arjona, Joaquín Alejos e Manuel Alonso, entre outros.
- José Antonio Rial Misa "Judicha", o último da primeira Lira.
No barrio do Bouzo de San Miguel de Oia naceu en 1920 o último daquela ducia e media de músicos que iniciaron a andaina musical da banda da parroquia. José criou no seo dunha familia alcumada "sacristáns" pola ocupación de seu avó, súa nai Amelia Misa era peixeira e rosquilleira, e moitos maiores da parroquia recordan a súa persoa no posto de rosquillas que cada ano instalaba na entrada da capela durante a festa dos Liñares.
 |
| José A. Rial Misa "Judicha" |
José viviu unha infancia de pobreza e necesidades, nunha familia sen apenas terras que traballar, adicada a oficios para poder vivir, seu pai emigrou a America onde "perdeu a maleta" xeito de expresar que non fixo fortuna. Foi a escola no barrio da Senra onde aprendeu a leer, escribir e as catro regras da man do ilustre mestre e pintor Manuel Torres, para poñerse a traballar na construción con tan so 11 anos. Recorda José que o primeiro salario que cobrou como aprendiz foi de 1 peseta por día.
Transitou da infancia a mocedade durante a II República, polo que coñeceu e participou en acontecementos daqueles anos como a manifestación do 1º de maio de 1936 na que desfilou uniformado con camisa azul e garabata vermella xunto a outros mozos de Oia e Coruxo na que se considera como a maior manifestación do lustro republicano. Achegouse colgado dun tranvía "daquela os tranvias iban dentro dos pasaxeiros" ata o concello de Lavadores para asistir o histórico mitín de Dolores Ibarruri "Pasionaria" e foi testemuña e parte da efervescencia política e cultural da parroquia durante aqueles anos de democracia e liberdade. Formou parte da resistencia que os veciños de Oia de doutras parroquias realizaron contra o levantamento militar do aciago verán de 1936 que poría fin a república. Na súa casa atoparon refuxio e protección moitos dos escapados durante aquela infame guerra. Pese a esa xuventude revolucionaria e republicana, os acontecementos levarono a ser soldado de recrutamento no exército de Franco formando parte da "quinta do biberon" xunto a outros compañeiros da Lira como Evencio Valverde. Fixo a instrución en Oviedo, non chegando a entrar en combate por enfermedade cando se encontraba na fronte de Madrid a altura de Avila. José participou coas tropas vencedoras daquela guerra no desfile da vitoria que se desenvolveu na Castellana madrileña o 19 de maio de 1939, onde tamén estivo seu compañeiro fundador da Lira Manolo "da Cerca". Fixo seis anos de servizo militar , estivo destinado no destacamento militar que por aqueles anos se ubicaba no barrio de Estonada.
De volta a vida civil traballou durante arredor de dez anos na empresa de tranvías, casou con María García Costas, veciña de Coruxo e fartos de traballar e pasar calamidades naquela posguerra que nunca remataba acordaron emigrar, primeiro foi a Brasil e dalí a Uruguay, fixo a viaxe entre Sao Paulo e Montevideo en tren, nun interminable traxecto que durou oito días. Permanecu durante vinte anos na capital uruguaya onde residía unha importante colonía de veciños de Oia, taballou como condutor da empresa de autobuses urbanos. Regresou a terra nai en 1975 e volveu a incorporarse a Lira que vira nacer.
José Antonio Rial Misa, alcumado Judicha é a día de hoxe un dos lonxevos avós da parroquia, testemuño vivo da nosa pequena historia durante o pasado século e o último membro fundador vivo da Lira de San Miguel de Oia.
___________________________________________________________
Fontes orais:
Leonides E. Vila Albores. Gontade. Oia.
José A. Rial Misa. O Bouzo. Oia.
Manuel Alonso Sanromán. Senra. Oia.
Dolores Alonso Alonso. Cean. Nigrán.
Joaquín Alejos. Cean. Nigrán.
Jesús Goberna. Loureiro. Oia.
Amparo Acuña Valverde. Tarrio. Coruxo.
Fontes documentais:
Faro de Vigo. 22.06.1933
O rapaz da aldea. Manuel Barros Fdez. Edit. Dez de Marzo. Santiago. 2009.
Memoria dunha parroquia repúblicana. San Miguel de Oia na década dos trinta.
Instituto de Estudos Vigueses. Vigo. 2012. Bernardo Vázquez Acuña.
José A. Rial Misa. O Bouzo. Oia.
Manuel Alonso Sanromán. Senra. Oia.
Dolores Alonso Alonso. Cean. Nigrán.
Joaquín Alejos. Cean. Nigrán.
Jesús Goberna. Loureiro. Oia.
Amparo Acuña Valverde. Tarrio. Coruxo.
Fontes documentais:
Faro de Vigo. 22.06.1933
O rapaz da aldea. Manuel Barros Fdez. Edit. Dez de Marzo. Santiago. 2009.
Memoria dunha parroquia repúblicana. San Miguel de Oia na década dos trinta.
Instituto de Estudos Vigueses. Vigo. 2012. Bernardo Vázquez Acuña.
