O liño

O cultivo do liño tivo  gran importancia na economía  de Galicia ata a segunda metade do seculo XIX  en que os tecidos de  produción industrial  procedentes de Cataluña ou Inglaterra  substituíron as producións artesanais do rural galego. Na parroquia de Oia quedan testemuños da presenza deste cultivo nos campos e do seu procesado,  en presas, casas  e na mesma  patroa a Virxe dos Liñares.

A sementeira do  liño facíase  ao rematar o inverno,  en marzo ou abril. Despois de labrada e gradada  a terra, sementábase ao chou. Tamén se cultivaba entre o millo.  Durante o  crecemento da planta non se realizaban labores agás quitar as malas herbas. En xuño-xullo, cando se puña amárelo recollíase arrincando e facendo gavelas  para levalo ao remollo, que se facía  en presas e presotes que permañecían cheos de auga mentres amolecía o liño. Os testemuños recollidos identifican algunhas pequenas presas,  que  deberon ser moitas máis. No barrio de Gontade, utilizabase  a dos Lagos no monte  preto dos muíños e, entre os campos  o presote da Aceiteira,  por enriba de Estea, facíano na  presa dos Lameiros,  e en  Fortiñon os chamados presotes.  Tamén cabe pensar que a lagoa das poulas  foi utilizada para o remollo pola proximidade  cos  propios campos de cultivo das Barxas, dos que semella tamén pode derivar o topónimo Liñares en referencia aos predios abundantes en liño, linum” en latín,  por ser terras fértiles e con abundancia de auga, óptimas para este  cultivo.

As gabelas somerxíanse colocándolles unha pedra enriba. Permanecían en remollo arredor de nove días;   despois estendíase en lugares soleados a secar. Desta fase  do procesado do liño tamén podería derivar o  topónimo Liñares se temos en conta a tradición que sitúa a aparición da virxe no barrio da  Ermida a carón de Coruxo, un lugar soleado, ideal para secar o liño despois de realizado o remollo nas Poulas ou nalgún presote da contorna.

Fror e planta do liño

Unha vez secado tíñase que trillar ou mazar,  este proceso podíase realizar de xeito manual ou mediante a utilización dun batán, un gran mazo que era movido pola forza da auga. O muíño de Tío Juan Vila, hoxe coñecido como Muiño de Leonides Vila en  Gontade  semella que foi un batán ou instrumento análogo utilizado para o liño.

No tempo dos nosos avós, nas décadas de 1920-1930,  na parroquia de Oia mantiñase un cultivo residual de liño, en pequenas leiras ou mesturado entre o millo. Así o facían na casa de José Urbano Comesaña Alvarez veciño do lugar da Mide:

…cando sembraban xa lle botaban algun millo, mezclado, entón  cando arrancaban o  liño xa quedaba o millo, e sacabanlle duas cosechas… criaba  logo,  entón seria nos primeiros de marzo(a sementeira), criar criaba logo, , e que bonito era, como estaba mui basto, un verde amarillento si, si a voleo, fasíanse uns regos porque como había agua pa regar, regabano… e despois cando o arrancaban levabano pali pa nosa casa, e acordome que ahí na casa paterna …ali debaixo da viña a limpialo, cando era o tempo de sacalo, creo que o sacaban nos primeiros de junio…e despois de limpialo, ¿como lle chaman? quitarlle a “bagaña”,  a cabesa do liño, a semilla, era onde estaba a semilla, atabano en manoxos e levabano a fortiñon, e en fortiñon onde hai os muiños, habia uns charcos, uns presotes, eu non sei xa non me dou conta, e metiano ali neses presotes non sei si eran nove días, e despois sacabano, secabano, e  era cando empesaban a traballalo,…e eu acordome a ter nos os ripados ainda na casa …debaixo dunha viña alta que habia,  ripabano ali… 

     Presa dos lagos, no rego de Gontade

Unha vez seco  o liño rompíase  cunha espadela e  ripábase cuns cepillos  de arame, arrincando a fibra que se agochaba dentro da planta para despois  fialo.

Carmen González Hermida …mama era fiadeira, fiaban o liño pa roupa, fasian as sabanas e todo, fasias co liño, ela fiaba fino… onde plantaban muito liño era na Cerca, na parte darriba porque había agua,  tiñan que regalo, despois cortabano cando era o tempo e levabano en manoxiños a presa, e despois rompiano e saltaba hasta o corazón  do medio era o que cosían co que fasian a roupa o outro pois tirabano , e había aquí arriba no monte unha presa moi grande e a xente daqui darriba levaba o liño ali,(presa dos Lameiros).

Espadela         

Para fiar utilizaban o fuso, fiaban tanto liño como la, e despois retorcían o fío para que quedase máis preto; tamén obtiñan fío para coser a man :

Carmen González Hermida ...chamabanlle fusos, e xa digo… e a lana escarpeabana moi ben, moi ben,  e fasian montes, e despois enton collian un pedasiño, e ibanlle dando co dedo, co dedo, co dedo e despois colgabaos no fallado  nuns clavos e  tiñan  uns aparatos asi de largos, que tiñan unha roda en baixo, enton xirabase  a roda e o que se lle puña abaixo, fora liño, fora lana, torciase, e faciase un fio, pa calcetar, ou po tear … e o  fio do corazon do liño, aquel que era mais fino era o que servia pa coser, para coser a man claro, fasian  fio de varios gordores e o corason dadentro aquel era o mais fino…

Tear. Debuxo.

Despois de  fiado o liño tecíase en teares artesanais.  En 1930 quedaba no barrio da Senra   a última tecedora da parroquia,  Juana Hermida, adicada a facer mantas, colchas e outros tecidos utilizando liño, la e restos de teas. No lugar das Rochas  tamén tiñan tear na casa de Juan Beiro. No lugar da  Ermida, a casa de Casimiro González  e Dolores Giráldez era coñecida como a “casa do tear”. Carmen González  Hermida veciña do Lugar de Senra recorda  a Juana Hermida traballando no tear: 

…Vivia diso, era mui romantica, estaba no tear e daballe seguido e traballaba pa fora, fasia unhas colchas divinas, traíanlle restos de telas, miña irman Flora máis mama eran costureiras, e todos aqueles retales os gardaban e ela cortaba, cortaballe eu e mais miña irman María  e uniaos, fasía como fíos e despois metios no tear, e fasía colchas e mantas e o que fixera falta…

       Tear en San Andrés de Comesaña. Vida Gallega. 1927.

Da importancia que en tempos pasados tivo o liño   na vida económica dos veciños  de Oia atopamos unha pequena referencia na memoria sobre a Fábrica de Cordas de Toralla,  que data  de 1887 :

... En San Miguel de Oya existían multitud de molinos harineros, telares para lino y lana, construían buques menores y su principal comercio consistía en la exportación de la pesca, el maíz, vino, habichuela, huevos de gallina y algún otro producto agrícola...

---

Fontes documentais:

Estudos de toponimia galega. Nicandro Ares Vázquez. Tomo I. Real Academia Galega.  2011.

Memoria relativa a la fabrica de cuerdas denominada Iberica”, Establecimientos tipográficos de G. Osler. Madrid . 1887.

Fontes orais:

Jose Urbano Comesaña Alvarez. A Mide. Oia.
Carmen González Hermida. A Senra. Oia.
Leonides E. Vila Alborés. Gontade. Oia.